Գոնորեան ինֆեկցիոն հիվանդություն է, որի կլինիկական երևույթները առավել արտահայտված են միզասեռական օրգանների շրջանում։ Նրա հարուցիչը՝ գոնոկոկը, հայտնաբերել է Նեյսերը 1879 թ.։ Այն իրենից ներկայացնում է զույգ կոկ (դիպլոկոկ), որի երկու կոկերը ձևով հիշեցնում են սուրճի հատիկներ՝ գոգավոր կողմերով միմյանց վրա դրված և նեղ ճեղքով բաժանված։ Գոնոկոկի միջին երկարությունը 25 մկ է, լայնությունը՝ 0,7-0,8 մկ: Էլեկտրոնային մանրադիտակով երևում է, որ չնայած փոքր չափերին, գոնոկոկերն ունեն բավականին բարդ կառուցվածք։ Ախտաբանական նյութի քսուկներում ու կուլտուրաներում գոնոկոկերը սովորաբար դասավորված են կույտերով, որոնք ընդունված է համեմատել մեղուների պարսի հետ։ Այդպիսի դասավորությունը կապված է գոնոկո֊ կերի բազմացման հետ, որը կատարվում է զույգ կոկերի կեսերի միջև գտնվող ճեղքին ուղղահայաց ուղղությամբ։ Գոնոկոկերը հեշտությամբ ներկվում են բոլոր հիմնային անիլինային ներկերով։ Ըստ Գրամի նրանք գունազրկվում են, մինչդեռ միզասեռական ուղիներում հայտնաբերվող միկրոօրգանիզմներից շատերը գրամդրական են։ Այդ պատճառով ներկումը ըստ Գրամի ունի տարբերակիչ-ախտորոշիչ նշանակություն։

Հիվանդության սուր ընթացքի դեպքում գոնոկոկերը, որպես կանոն, գրեթե բացառապես գտնվում են լեյկոցիտների ներսում, խրոնիկական գոնորեայի ժամանակ հարուցիչների թիվը սովորաբար ավելի պակաս է, և նրանք տեղադրվում են ինչպես բջջի ներսում, այնպես էլ բջջից դուրս։ Մի շարք գործոնների, առաջին հերթին հակաբակտերային պրեպարատների ազդեցության տակ գոնոկոկերը ընդունակ են փոխել իրենց ձևը, ներկը ընկալելու կարողությունը և կենսաբանական այլ հատկություններ։ Գոնոկոկերը երբեմն ձևափոխվում են ռուսական Л տառի ձևով։ Բարենպաստ պայմանների դեպքում ձևափոխված գոնոկոկերը վերափոխվում են իրենց համար տիպիկ ձևին։ Էվոլուցիայի պրոցեսում գոնոկոկերը հարմարվել են պարազիտել միայն մարդու օրգանիզմում, ախտահարելով գերազանցապես այն օրգանները, որոնք պաստառված են գլանաձև էպիթելով. միզուկը, արգանդի վզիկը, աչքերի շաղկապենին։ Մարդու օրգանիզմում գոնոկոկերը շատ, կայուն են, բայց նրանից դուրս արտաքին միջավայրի անբարենպաստ պայմաններում արագ մահանում են։ Հենց այդ պատճառով գոնորեան փոխանցվում է, որպես կանոն, սեռական ճանապարհով։ Արտասեռական վարակումը լինում է հազվադեպ, գերազանցապես փոքրիկ աղջիկների մոտ։ Դա հնարավոր է այն պատճառով, որ գոնոկոկերր թարախի ու լորձի գնդիկների մեջ, խոնավ միջավայրում, պահպանում են կենսունակությունն ու վիրուլենտությունը մի քանի ժամվա ընթացքում (մինչև չորանալը)։ Արտասեռական վարակումը գոնորեայով տեղի է ունենում աղջիկների սեռական օրգանները գոնորեային արտադրուկով կեղտոտված սպունգներով լվանալու ժամանակ, չախտահանված բժշկական գործիքներից, տականոթներից օգտվելիս, հիվանդ մոր ու երեխայի՝ ընդհանուր անկողնուց օգտվելու դեպքում։

Գոնորեայով վարակումը տեղի է ունենում ցանկացած տարիքում: Բնածին կամ ձեռքբերովի անընկալություն գոնոկոկի նկատմամբ գոյություն չունի, գոնորեայով կարելի է հիվանդանալ մի քանի անգամ։ Գոնոկոկերի առկայությունը միզուկում կամ սեռական գեղձերում չի պաշտպանում օրգանիզմը կրկնակի վարակումից (սուպերինֆեկցիա)։ Սակայն որոշակի պայմաններում զարգանում է համեմատական անընկալություն գոնոկոկի այն շտամի նկատմամբ, որով ախտահարված է մարդը (անընկալություն հոմոլոգիական շտամի նկատմամբ)։ Սրանով է բացատրվում, որ, այսպես կոչված, "ընտանեկան" գոնորեայի ժամանակ ամուսինների բազմակի փոխադարձ վարակումը սեռական շփման ժամանակ յուրաքանչյուր անգամ չի բերում սուր հիվանդության բռնկման։ Միաժամանակ այդ ամուսիններից յուրաքանչյուրը կարող է սուր գոնորեայի աղբյուր դառնալ ուրիշ անձանց համար։ Գոնորեան հենց սկզբից պետք է մեկնաբանվի որպես ընդհանուր ինֆեկցիոն հիվանդություն՝ խիստ արտահայտված տեղային նշաններով։ 

Դա հաստատվում է արյան մեջ գոնոկոկերի թափանցումով, ինչպես նաև օրգանիզմի իմունակենսաբանական վերակառուցումով, որը որոշվում է գոնոկոկային անտիգենի հետ կոմպլեմենտի կապման ռեակցիայով (Բորղե–Ժանգուի ռեակցիա) և մաշկաալեգիկ փորձով։ Ճիշտ է, արյան հունի մեջ թափանցած գոնոկոկերը դեպքերի մեծամասնությունում արագորեն մահանում են։ Նրանց քայքայման ժամանակ գոյացող էնդոտոքսինը առաջացնում է հիվանդների մի մասի օրգանիզմի ընդհանուր ինտոքսիկացիա, ջերմաստիճանի բարձրացում, ջարդվածություն, թուլություն։ Օրգանիզմի բավարար դիմադրողականության դեպքում ինտոքսիկացիայի ախտանիշները սովորաբար մնում են չնկատված։ Սակայն երբեմն զարգանում է տիպիկ սեպտիկ պրոցես բակտերիալ մետաստազներով առաջնային օջախից հեռու գտնվող օրգաններում (հողեր, սիրտ, մաշկ, մկաններ և այլն)։ Գոնորեայի ընթացքը, նրա ծանրությունը կախված են ինչպես մարդու օրգանիզմի ռեակտիվությունից, այնպես էլ հարուցիչի վիրուլենտությունից։ Օրգանիզմի ռեակցիայի ուժգնությունը գոնոկոկերի ներդրման նկատմամբ (հիվանդության կլինիկական առանձնահատկությունները) հիմք են ծառայում գոնորեայի դասակարգման համար։ Տարբերում են գոնորեայի հետևյալ ձևերը.
I. Թարմ գոնորնա՝ ա) սուր, բ) ենթասուր, գ) ձգձգված կամ թառամ
II. Խրոնիկական գոնորնա
III. Թաքնված գոնորեա

Թարմ գոնորեային պայմանականորեն դասում են այն դեպքերը, երբ հիվանդանալու պահից անցել է 2 ամսից ոչ ավելի։ Հիվանդության սկզբնական շրջանում բորբոքային պրոցեսը միզուկի խողովակում կրում է տարածուն (դիֆուզ) և մակերեսային բնույթ։ Ձգձգված դեպքերում խրոնիկական գոնորեայի ժամանակ այն դառնում է օջախային ու ավելի խորը։ Սովորաբար դա տեղի է ունենում հիվանդության սկզբից հաշված 2 ամսից ոչ շուտ։ Այդ պատճառով խրոնիկական գոնորեան դիտում են որպես թառամ ընթացող հիվանդություն, որը տևում է 2 ամսից ավելի։ Թաքնված գոնորեայի ժամանակ հիվանդների օրգանիզմում չեն հայտնաբերվում ոչ հիվանդության կլինիկական ախտանիշներ, ոչ գոնոկոկեր, չնայած նրանք կարող են լինել վարակի աղբյուրներ։ Ի տարբերություն թաքնված գոնորեայի, գոնոկոկակրոլթյան ժամանակ ցանքսերի կամ մանրադիտակային հետազոտությունների միջոցով հայտնաբերվում են գոնորեայի հարուցիչներ։ Ըստ էության թաքնված գոնորեան գոնոկոկակրություն է, որի դեպքում լաբորատոր ախտորոշման մեթոդների անկատարելիության պատճառով հարուցիչները հայտնաբերել չի հաջողվում։ Քանի որ գոնոկոկակիրները, թաքնված գոնորեայով հիվանդները և շատերը այն հիվանդներից, որոնք տառապում են խրոնիկական և տորպիդ թարմ գոնորեայով, չգիտեն իրենց հիվանդության մասին ու չեն բուժվում, ապա հենց նրանք են ամենից հաճախ ծառայում վարակի տարածման աղբյուրներ։ Միզասեռական օրգանների բորբոքային հիվանդությունների ախտորոշումը կազմված է երկու փուլերից։ Նաիյ, անհրաժեշտ է որոշել բորբոքման պատճառը (էթիոլոգիկ ախտորոշությունը) և, երկրորդ, ախտահարման ճիշտ տեղակայումը (տեղագրական ախտորոշություն)։

Գոնորեայի էթիոլոգիկ ախտորոշությունը կայանում է գոնոկոկերի հայտնաբերման մեջ՝ կամ միզուկից նկատվող արտադրության, կամ սեռական գեղձերի արտադրուկի անմիջական մանրադիտության ժամանակ, կամ էլ արհեստական սննդային միջավայրերի վրա (չբնափոխված սպիտակուց պարունակող) կատարած ցանքսերում։ Իմունակենսաբանական մեթոդները (Բորդե-ժանգուի ռեակցիան ու մաշկաալերգիկ փորձը) էթիոլոգիկ ախտորոշության համար, հազվադեպ բացառություններով, չեն կիրառվում, որի պատճառներն են. անկայուն պատասխանները չբարդացած գոնորեայի ժամանակ, ապաքինումից հետո երկար ժամանակ նրանց դրական մնալը, նաև ոչ սպեցիֆիկ (կեղծ դրական) ռեակցիաների հնարավորությունր։ Գոնորեայի ախտորոշումը անպայման պետք է հաստատվի լաբորատոր անալիզներում գոնոկոկերի հայտնաբերումով, քանի որ կան մի շարք հիվանդություններ, որոնք արտաքինից բոլորովին չեն տարբերվում տղամարդկանց գոնորեային միզուկաբորբերից։

Տեղագրական ախտորոշությունը նպատակ ունի որոշելու միզուկի ախտահարման բնույթն ու բորբոքային օջախների առկայությունը միզասեռական ապարատի մյուս հատվածներում (սեռական ու հավելյալ սեռական գեղձեր, միզապարկ և այլն)։

Տղամարդկանց թարմ գոնորեա
Սեռական վարակման ժամանակ գոնոկոկերն սկզբում ընկնում են, որպես կանոն, միզուկի լորձաթաղանթի վրա, պայմանավորելով նրա բորբոքումը՝ միզուկաբորբը (ուրեթրիտ)։ Շատ հազվադեպ գոնոկոկերն առաջացնում են հարմիզուկային ուղիների մեկուսացած բորբոքում (որոնք տեղադրված են առնանդամի գլխիկի վրա, միզուկի արտաքին բացվածքի մոտ), միզուկը զերծ պահելով վարակումից։ Սովորաբար հարմիզուկային ուղիների, ինչպես նաև միզասեռական ապարատի մյուս հատվածների բորբոքումը տեղի է ունենում երկրորդայնորեն՝ վարակը միզուկից անցնելու՝ հետևանքով, և այդ պատճառով համարվում է որպես գոնորեային միզուկաբորբի բարդություն։ Ներթափանցելով ենթալորձային շարակցական հյուսվածքի մեջ, գոնոկոկերն առաջացնում են բորբոքում, որի ազդեցության տակ տեղի է ունենում միզուկի գլանաձև էպիթելի մասնակի մահ, և նրան փոխարինում է բազմաշերտ տափակ էպիթելային հյուսվածքը։ Սակայն առողջացման պրոցեսում տեղի է ունենում ախտահարված լորձաթաղանթի գլանաձև էպիթելի մասնակի կամ լրիվ վերականգնում։ Թարմ գոնորեային միզուկաբորբը կարող է ընթանալ սուր, ենթասուր և թառամ (տորպիդ)։ Վերջին տարիներս համեմատաբար ավելանում է գոնորեայի թառամ ձևերով հիվանդների քանակը։ Գաղտնի շրջանի տևողությունը կազմում է միջինը 3-5 օր, սակայն հնարավոր են տատանումներ 1-ից մինչ 12 և ավելի օրեր։ Ինչքան ավելի երկար է գաղտնի շրջանը, սովորաբար այնքան ավելի թառամ է ընթանում գոնորեային միզուկաբորբը։ Միզուկաբորբը սկսվում է միզուկի թեթև այտուցի և խուտուտի զգացումով, աննշան լորձային արտադրությամբ, որը սոսնձում է միզուկի արտաքին բացվածքը։

Սուր առաջային թարմ գոնորեային միզուկաբորբի ժամանակ բորբոքման նշաններն արագորեն աճում են, արտադրությունը դառնում է թարախային, կանաչադեղնավուն գույնի, առատ, սպիտակեղենի վրա թողնում է բծեր։ Միզուկի արտաքին բացվածքի շրթերը կարմրում են ու ուռչում։ Պալպացիայի ժամանակ շոշափվում է միզուկի որոշ չափով պնդացած, կախված մասը։ Թարախային արտադրության մեջ հեշտությամբ հայտնաբերվում են մեծ թվով գոնոկոկեր, որոնք տեղաղրված են գերազանցապես լեյկոցիտներում։ Հիվանդները գանգատվում են միզելու ժամանակ զգացվող ծակող ցավից, երբեմն ցավոտ էրեկցիաներից։ Մերթընդմերթ միանում են ընդհանուր ախտանիշներ՝ տկարություն, ջարղվածություն, գլխացավ, վատ քուն, գրգռվածոլթյուն, սարսուռ։

Ենթասուր թարմ առաջային միզուկաբորբի ժամանակ այդ բոլոր ախտանիշներն արտահայտված են ավելի թույլ, կարմրությունն ու այտուցը միզուկի արտաքին բացվածքի շրջանում աննշան են, արտադրությունը առատ չէ, թարախալորձային է, սուբյեկտիվ խանգարումները միզելու ժամանակ թեթև այրոցը կամ պարեսթեզիան (քոր միզուկում, խուտուտ) քիչ են անհանգստացնում հիվանդներին, ընղհանուր երևույթները բացակայում են։

Տորպիդ թարմ գոնորեային միզուկաբորբի ժամանակ պրոցեսը հենց սկզբից ընթանում է թառամ, բորբոքային փոփոխություններ միզուկի արտաքին բացվածքի շրջանում չկան, նշվում են միայն շուրթերի ոչ մեծ խոնավություն ու սոսնձվածություն առավոտյան ժամերին, արտաթորանքն աղքատ է, լորձաթարախային կամ թարախային բնույթի։ Երբեմն արտաթորանքն այնքան քիչ է, որ հիվանդներն իրենք չեն նկատում, մանավանդ որ տորպիդ միզուկաբորբը կարող է և չուղեկցվել որևէ սուբյեկտիվ խանգարմամբ։ Միզուկաբորբի տորպիդ ընթացքի դեպքում գոնո֊կոկերն արտաթորանքի մեջ սովորաբար քիչ են և ավելի մեծ դժվարությամբ են հայտնաբերվում, քան հիվանդության սուր ընթացքի ժամանակ։ Թարմ գոնորեային միզուկաբորբը, բուժումը ժամանակին սկսելու դեպքում, սովորաբար սահմանափակվում է միզուկի առաջային մասի ախտահարումով (արտաքին բացվածքից մինչև միզապարկի արտաքին սեղմիչը)։ Սակայն որոշ դեպքերում բորբոքումն անցնում է միզուկի ետին մասի ու միզապարկի պարանոցի վրա, առաջանում է ետին գոնորեային միզուկաբորբ։

Սուր ընթացող բորբոքման դեպքում միզուկի ետին մասի ախտորոշումը բնորոշվում է ամենից առաջ միզելու հաճախակի, երբեմն անզուսպ ցանկությամբ, հիվանդր միզում է ամեն 15-20 րոպեն մեկ։ Ընդ որում ցավերր, որոնք նախկինում առկա էին միզարտադրության սկզբում, հանդարտվում են, բայց փոխարենը առաջանում են նրա վերջում։ Ոչ հազվադեպ միզարտադրության վերջում երևում է մի քանի կաթիլ արյուն՝ վերջնային արյունամիզում։ Միզուկի թարախային արտաթորանքը աստիճանաբար պակասում է, երբեմն դառնում է չափազանց աղքատ, բայց մեզը պղտոր է, երբեմն արյունախառնման պատճառով ունենում է "մսաջրի" տեսք։ Բորբոքային պրոցեսի տարածումը ետին միզուկի վրա գոնորեայի՝ ենթասուր և հատկապես թառամ ընթացքի դեպքում կատարվում է աննկատ, առանց զգալի սուբյեկտիվ զգացումների, և այդ դեպքում երկբաժակային փորձի ժամանակ ախտաբանական պարփակումների առկայությունը հայտնաբերվում է մեզի երկրորդ բաժնում։ Ետին միզուկի վրա բորբոքային պրոցեսի անցմանը նպաստող պատճառներն են հանդիսանում սեռական գրգռումները, ալկոհոլի օգտագործումը, ոչ լիարժեք բուժումը։ Միզուկի ետին մասի ախտահարումը սեռական գեղձերի առաջացող հնարավոր բարդությունների կանխանշանն է:

Թարմ միզուկաբորբի տեղագրական ախտորոշումը։ Միզուկի արտաթորանքի մեջ գոնոկոկերի հայտնաբերումից հետո անհրաժեշտ է որոշել, տեղադրված է արդյոք բորբոքային պրոցեսը միզուկի միայն առաջային հատվածում, թե ախտահարված է նաև նրա ետին մասը։ Այդ նպատակով, բացի վերը շարադրված մի շարք կլինիկական նշաններից, սովորաբար կիրառում են մեզի երկբաժակային փորձը։ Եթե հիվանդը հաջորդաբար միզում է երկու բաժակների մեջ, չընդհատելով մեզի հոսքը, ապա միզուկի միայն առաջային հատվածի սուր բորբոքման ժամանակ մեզի աոաջին բաժինը մաքրում է նրա մեջ կուտակված թարախը, և մեզը առաջին բաժակում լինում է պղտոր։ Մեզի երկրորդ բաժինը, որն անցնում է արդեն մաքրված միզուկով, լինում է թափանցիկ, առանց որևէ պարունակության։ Ամբողջ միզուկի սուր բորբոքման ժամանակ (տոտալ միզուկաբորբ) մեզի երկու բաժիններն էլ կլինեն պղտոր` չնայած 2-րդ բաժակում մեզը կլինի ավելի պակաս պղտոր, քան առաջինում։ Ենթասուր կամ թառամ առաջային միզուկաբորբի ժամանակ, երբ միզուկում պարունակվում են զգալիորեն ավելի պակաս բորբոքային արգասիքներ, երկբաժակային փորձի ժամանակ մեզը մնում է թափանցիկ։ Սակայն առաջային միզուկաբորբի ժամանակ մեզի առաջին բաժնում կերևան թարախային թելեր ու փաթիլներ։ Տոտալ թառամ ընթացող միզուկաբորբի ժամանակ թարախային թելեր են պարունակվում և առաջին և երկրորդ բաժակներում։

Երկու բաժակներով փորձի ճիշտ գնահատականի համար հիվանդը պետք է բաց թողնի 200-300 մլ-ից ոչ պակաս մեզ, ըստ որում առաջին բաժակում սուր բորբոքման ժամանակ պետք է լինի ընդհանուր ծավալի կեսից ոչ պակաս։ Որքան ավելի ուժեղ է բորբոքումը, այնքան ավելի շատ մեզ է հարկավոր բաց թողնել առաջին բաժակի մեջ, առաջային միզուկից թարախը լվանալ-հեռացնելու համար։ Անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ մեզի պղտորումը կարող է պայմանավորված լինել նաև երիկամների ավազանների ու միզապարկի բորբոքային պրոցեսով, բակտերամիզությամբ ու աղերի խառնուրդով։ Դա որոշվում է մեզի ընդհանուր անալիզի միջոցով։ Մեզի ֆոսֆորաթթվային կամ թրթնջուկաթթվային աղերից առաջացած պղտորումը արագորեն անհետանում է, երբ մեզին ավելացնում են մի քանի կաթիլ աղաթթու։ Միզաթթվային աղերը (ուրատները) տաքացնելիս լուծվում են։ Մեզի պղտորումը կարող է առաջանալ նաև բորբոքային ֆիմոզի ժամանակ թարախը թլիփային պարկից ներհոսելու հետևանքով։ Այդպիսի դեպքերում մեզի երկբաժակային փորձից առաջ պետք է նախապես լվանալ թլիփային պարկը։ Միզուկաբորբի բացակայության դեպքում մեզը կլինի միանգամայն թափանցիկ։

Խրոնիկական գոնորեային միզուկաբորբ
Եթե այս կամ այն պատճառով սուր գոնորեային միզուկաբորբը չի ապաքինվում, ապա ախտաբանաանատոմիական փոփոխությունների հետագա առաջընթացի հետևանքով զարգանում է խրոնիկական գոնորեային միզուկաբորբ։ Այդպիսով, խրոնիկական գոնորեային միզուկաբորբը կամ սուր գոնորեայի անբավարար բուժման, կամ այն բանի հետևանք է, որ թարմ միզուկաբորբը ընթացել է սակավ ախտանիշներով, թառամ, և հիվանդը, չնկատելով իր հիվանդությունը, չի դիմել բժշկական օգնության։ Բորբոքային պրոցեսը խրոնիկական գոնորեայի ժամանակ կրում է օջախային բնույթ, ըստ որում ամենից ավելի արտահայտված փոփոխությունները տեղի են ունենում առաջային միզուկում։ Սովորաբար հյուսվածքի ենթալորձային շերտում գոյանում է առանձին բների ձևով տեղադրված բորբոքային ինֆիլտրատ (այսպես կոչված փափուկ ինֆիլտրատներ)։ Որոշ դեպքերում, հիվանդության երկարատև ընթացքի ժամանակ, ինֆիլտրացիայի օջախներում բջջային տարրերն սկսում են փոխարինվել շարակցական հյուսվածքով (ամուր ինֆիլտրատ)։ Վերջ ի վերջո գոյանում է սպիական հյուսվածք, որը առաջացնում է միզուկի լուսանցքի նեղացում (միզուկի ստրիկտուրա)։

Հաճախ նշվում է միզուկային գեղձերի (Լիտրեի գեղձերի) և Մորգանի փոսիկների բորբոքում։ Եթե գեղձերի արտահանիչ ծորանները սեղմվում են ինֆիլտրատի կողմից, ապա գոյանում են ռետենցիոն կիստաներ (փակ միզուկային ադենիտ և երբեմն նրանց թարախակույտեր)։ Այլ դեպքերում Լիտրեի գեղձերի արտազատիչ ծորանները բացվում են, և թարախը նրանց միջից արտադրվում է միզուկի մեջ (բաց միզուկային ագենիտ)։ Միզուկի գլանաձև էպիթելը բաց տեղամասերում երբեմն փոխվում է բազմաշարք, տափակ, եղջրացող էպիթելի։ Ետին միզուկում խրոնիկական միզուկաբորբը ոչ հազվադեպ ուղեկցվում է գրանուլացիոն, երբեմն և պոլիպոզ, հեշտությամբ արյունահոսող գերաճով։ Լորձաթաղանթի ինֆիլտրացիոն փոփոխությունները սովորաբար տեղակայվում են սերմնաթմբիկի շրջանում։ Խրոնիկական գոնորեային միզուկաբորբը, որպես, կանոն, թառամ ընթացք ունի, պարբերաբար առաջացնելով սրացումներ, որոնք կլինիկորեն հիշեցնում են սուր կամ ենթասուր թարմ միզուկաբորբ։ Ոչ հազվադեպ սրացումներին նախորդում են սեռական գրգռումները, ալկոհոլի օգտագործումն ու ռեժիմի այլ խանգարումները։ Հիվանդների գանգատներն ու կլինիկական ախտանիշները սահմանափակվում են միզուկի այրոցի ու քորի զգացումով և աղքատ լորձաթարախային արտադրությամբ կամ միզուկի արտաքին բացվածքի սոսնձմամբ հատկապես առավոտյան միզարտադրության ժամանակ և գիշերային ընդմիջումից հետո։ Ետին միզուկի ախտահարման ժամանակ կարող է առաջանալ միզելու հաճախակի ցանկություն և ցավեր միզելու վերջում։ Երբեմն նշվում է սեռական գործունեության խանգարում։ Հիվանդների այլ գանգատները սովորաբար կապված են լինում տարբեր բարդությունների հետ, որոնք հաճախ են զարգանում խրոնիկական գոնորեային միզուկաբորբի դեպքում։ Երկբաժակային փորձի ժամանակ մեզի աոաջին բաժինը կարող է լինել պղտոր կամ թափանցիկ, սակայն միշտ շատ թե քիչ քանակի լորձային, թարախալորձային կամ թարախային թելերով։ Մեզի երկրորդ բաժինր կամ մաքուր է, կամ նրանում լինում են ոչ մեծ քանակությամբ թելեր։

Խրոնիկական գոնորեային միզուկաբորբի ախտորոշումը հիմնվում է վերհուշի, օբյեկտիվ քննության տվյալների ու գոնոկոկերի հայտնաբերման վրա։ Պետք է նկատի ունենալ, որ հարուցիչները խրոնիկական գոնորեայի ժամանակ հայտնաբերվում են մեծ դժվարությամբ, մանրադիտակային կրկնակի հետազոտություններից հետո, երբեմն էլ` միայն ցանքսերում։ Գոնոկոկերի գտնելր հեշտանում է պրովոկացիայի մեթոդներով։ Անհրաժեշտ է հետազոտման ենթարկել ոչ միայն միզուկի արտադրությունը, այլ նաև թարախային թելերը մեզի նստվածքում, սեռական գեղձերի արտազատուկն ու էյակուլատը։ Բորդե-Ժանգուի դրական ռեակցիան ու գոնոկոկային անտիգենով ներմաշկային փորձր թույլ չեն տալիս հաստատելու խրոնիկական գոնորեայի ախտորոշումը, չնայած որ մղում են գոնոկոկերի մանրազնին որոնումների անհրաժեշտության։ Միայն հարուցիչի հայտնաբերումից հետո կարելի է ախտորոշել խրոնիկական գոնորեան։

Տեղագրական ախտորոշումը նպատակ ունենալով րացահայտելու ախտաբանական փոփոխությունների տեղակայումն ու բնույթը, միանգամայն անհրաժեշտ է խրոնիկական գոնորեայի ժամանակ, որը ոչ հազվադեպ հանդիսանում է բազմաօջախային հիվանդություն։ Առաջին հերթին կիրառում են միզուկադիտում, վերջինս հնարավորություն է տալիս ի հայտ բերելու միզուկի ախտահարման բոլոր հիմնական ձևերը, փափուկ ու կոշտ ինֆիլտրատները, նեղացումները, լիտրեիտները, էպիթելի մետապլազիան, գրանուլացիաները և այլն։ Միզուկադիտման են ենթարկվում խրոնիկական գոնորեայով տառապող բոլոր հիվանդները, ինչպես բուժում նշանակելուց առաջ, այնպես էլ ապաքինված լինելը հաստատելու ժամանակ։ Բացի միզուկադիտումից, անհրաժեշտության դեպքում միզուկը հետազոտում են գնդիկավոր ձողիկով, շոշափում են մետաղական բուժի վրա, կատարում են ռենտգենյան հետազոտություն (ուռետրոգրաֆիա)։ Տղամարդկանց սուր գոնորեայի ժամանակ անպայման պետք է ուսումնասիրել շագանակագեղձի, սերմնաբշտերի ու կուպերյան գեղձերի վիճակը, քանի որ խրոնիկական միզուկաբորբը դեպքերի մեծ մասում բարդանում է այդ օրգանների բորբոքումով։

Գոնորեայով հիվանդների բուժումը
Գոնորեայով հիվանդների բուժումը նպատակ ունի վերացնելու գոնոկոկային վարակը ու վերականգնելու ախտահարված հյուսվածքների նորմալ վիճակը։ Դա ձեռք է բերվում հակաբակտերային պրեպարատները (գոնոկոկերի վրա բակտերիցիղ կամ բակտերաստատիկ ազդեցությամբ օժտված) զուգորդելով օրգանիզմի պաշտպանիչ ռեակցիաները խթանող սպեցիֆիկ և ոչ սպեցիֆիկ բուժման եղանակների ու միջոցների և ախտահարված օրգանների ու հյուսվածքների վրա տեղային ազդեցություն ունեցող մեթոդների հետ։ Թարմ և խրոնիկական գոնորեայով տառապող հիվանդների բուժումը, որպես կանոն, անց է կացվում ամբուլատոր եղանակով, սակայն բարդությունների առաջացման դեպքում հիվանդները կարիք ունեն ստացիոնար բուժման։ Բուժումը պետք է անհատականացնել, հաշվի առնելով հիվանդի՝ վիճակը, հիվանդության ձևն ու ընթացքը։ Սակայն այդ դեպքում պահպանում են դեղանյութերի՝ հատուկ հրահանգներով հանձնարարվող միանվագ և գումարային դոզաները։ Քանի որ աստիճանաբար զարգանում է գոնոկոկերի մի շարք շտամների զգայնության իջեցում առանձին հակաբիոտիկների նկատմամբ և սինթեզվում են նոր հակագոնորեային պրեպարատներ, ապա այդ հրահանգները պարբերաբար վերանայվում են։

Գոնորեային հիվանդների բուժման ընթացքում և ընդհուպ մինչ ապաքինման որոշելը (մինչ հաշվառումից հանելը) արգելվում է սեռական կյանքը։ Անհրաժեշտ է հիվանդին հեռու պահել սեռական գրգռումներից, որոնք կարող են նպաստել բարդությունների առաջացմանը ։ Հիվանդներին խորհուրդ է տրվում չքնել մեջքի վրա, չծածկվել չափից ավելի տաք վերմակով, արթնանալուց հետո անմիջապես ելնել անկողնուց, չընթերցել սիրատաըփային (էրոտիկ) գրքեր և այլն։ Առնանդամալարման (էրեկցիայի) թուլացման համար նշանակում են բրոմկամֆորա՝ 0,25 գ օրը 2 անգամ, նատրիումի բրոմիդ և այլն։ Արգելվում է օգտագործել սուր գրգռիչ սնունդ, համեմունքներ, ոգելից խմիչքներ ու հատկապես գարեջուր, որոնք արյունալեցում են առաջացնում կոնքային օրգաններում ու նպաստավոր հող ստեղծում բարդությունների համար։ Կարևորագույն սկզբունք է հանդիսանում սեռական պարտնյորների միաժամանակյա բուժումը, որպեսզի կանխվի կրկնակի վարակման հնարավորությունը։ Սուր կամ ենթասուր ընթացք ունեցող չբարդացած թարմ գոնորեային միզուկաբորբի ժամանակ տղամարդկանց բուժումը տարվում է ստորև թվարկվող հակաբիոտիկներից մեկով։ Գոնորեայի ձգձգված, թառամ ընթացող ու խրոնիկական դեպքերում հակաբիոտիկների նշանակմանը պետք է նախորդի իմունոթերապիան, ինչպես նաև տեղային բուժումը։ Բարդությունների առկայության դեպքում նույնպես հակաբիոտիկների ներմուծումը զուգորդվում է իմունոթերապիայով ու տեղային բուժումով։

Էթիոտրոպ բուժումը։ Հիմնական հակագոնորեային միջոցը ներկայումս համարվում է պենիցիլինն ու նրա դյուրանտ պրեպարատները (էկմոնովոցիլին, բիցիլին-1 և 3)։ Բենզիլպենիցիլինը ներմուծվում է 200 000 ԱՄ՝ 3-4 ժամյա ընդմիջումներով (ֆիզիոլոգիական լուծույթում) կամ 300 000 ԱՄ՝ 6 ժամյա ընդմիջումներով (նովոկաինի 0,5%-անոց լուծույթում)։ Թարմ ու սուր կամ ենթասուր գոնորեային միզուկաբորբով տառապող տղամարդկանց համար բենզիլպենիցիլինի կուրսային դոզան պետք է կազմի 2 000 000 ԱՄ։ Թառամ ընթացող թարմ միզուկաբորբի, խրոնիկական ու բարդացած գոնորեայի ժամանակ կուրսային դոզան բարձրացվում է մինչ 3 000 000 ԱՄ և ավելի՝ կախված հիվանդության բնույթից ու ընթացքի առանձնահատկություններից։

Էկմոնովոցիլինը ներմուծվում է 600 000 ԱՄ, 12 ժամը մեկ անգամ, իսկ բիցիլին-1 ու բիցիլին-3-ը՝ 600 000 ԱՄ 24 ժամը մեկ անգամ։ Կուրսային դոզաները պետք է համապատասխանեն բենզիլպենիցիլինի դոզաներին։ Գոնորեայի բուժման համար հանձնարարվող մյուս հակաբիոտիկներից են. լևոմիցետինը (օրը 3 գ, 2 օրվա ընթացքում՝ թարմ բարդացած միզուկաբորբի ժամանակ, առաջին երկու օրը 3-ական գ և հաջորդ օրերը 2-ական գ՝ գոնորեայի խրոնիկական, բարդացած ձևերի ժււմանակ, կուրսի համար 8 գ և ավելի), սինտոմիցինը (կուրսային դոզան համապատասխանորեն կազմում է 12 և 16 գ), տետրացիկլինը, քլորտետրացիկլինը (առաջին երկու օրը օրական 5 անգամ, 0,3-ական գ, այնուհետև օրական 5 անգամ 0,2-ական գ՝ թարմ չբարդացած և մինչ 8 գ և ավելի՝ գոնորեային մնացած ձևերի ժամանակ), оլետետրինը (առաջին ընդունումը 500 000 ԱՄ, մնացած 4 ընդունումները՝ 250 000-ական ԱՄ, իսկ մնացած օրերը՝ օրական 4 անգամ 250 000 ԱՄ, 8-ժամյա գիշերային ընդմիջումով, կուրսային դոզան մինչև 4 000 000 ԱՄ՝ թարմ չբարդացած գոնորեայի և ոչ պակաս 7 000 000 ԱՄ՝ մնացած ձևերի ժամանակ), էրիտրոմիցինը (երկու օր 400 000-ական ԱՄ` օրը 6 անգամ և մեկ օր 400 000-ական ԱՄ օրը 3 անգամ, կուրսի համար 6 000 000 ԱՄ՝ թարմ գոնորեային միզուկաբորբի և 8 000 000 ԱՄ և ավելի՝ խրոնիկական բարդացած գոնորեայի ժամանակ)։

Գոնորեայի ծանր բարդությունների, խրոնիկական գոնորեայի ժամանակ, հատկապես այն դեպքերում, երր հիվանդներն անհաջող բուժվել են հաջորդաբար մի քանի հակաբիոտիկներով, ցուցված է երկու համագործակցաբար ազդող պրեպարատների նշանակում։ Սուլֆանիլամիդային պրեպարատները գոնորեայի բուժման համար ներկայումս օգտագործում են համեմատաբար հազվադեպ, գլխավորապես հակաբիոտիկների ոչ տանելիության դեպքերում կամ զուգորդված պենիցիլինի հետ, քանի որ կան գոնոկոկերի շատ շտամներ, որոնք պակաս զգայուն են կամ նույնիսկ բոլորովին զգայուն չեն սուլֆանիլամիդային դեղատեսակների նկատմամբ։ Գոնոկոկերի աճն արգելակում են նորսուլֆազոլը, սուլֆադիմեզինը, սուլֆացիլ-նատրիումը, սուլֆապիրիգազինը, սուլֆամոնոմետոքսինը և այլն։ Նորսուլֆազոլն ու սուլֆադիմեզինը նշանակում են օրը 5 անգամ 1-ական գ, 4 օրվա ընթացքում։ Սուլֆամոնոմետոքսինը տալիս են առաջին երկու օրը 1,5-ական գ, օրական 3 անգամ, այնուհետև ևս 3 օր օրական 3 անգամ 1-ական գ կուրսը կազմում է ընդամենը 18 գ։

Սուլֆանիլամիդային պրեպարատները, ինչպես նաև որոշ հակաբիոտիկներ, որոնք չեն ճնշում դժգույն տրեպոնեմների կենսագործունեությունը (օրինակ՝ կանամիցինը) հանձնարարվում են հատկապես այն ժամանակ, երբ գոնորեային ախտահարման երևույթների հետ մեկտեղ լինում են նաև սիֆիլիսային ինֆեկցիայի նկատմամբ կասկածելի այլ ախտանիշներ (էրոզիվ-խոցային բալանիտ, բորբոքային ֆիմոզ, աճուկային ավշային հանգույցների մեծացում և այլն) և երբ պենիցիլինի, տետրացիկլինի) էրիտրոմիցինի և այլ պրեպարատներով սովորական հակագոնորեային բուժումը կարող է խոչընդոտել սիֆիլիսի ժամանակակից լաբորատոր ախտորոշմանը։ Սպեցիֆիկ և ոչ սպեցիֆիկ իմունաթեոապիան սովորաբար զուգորդվում է էթիոտրոպ բուժման հետ, նպատակ ունենալով բարձրացնելու օրգանիզմի ռեակտիվականությունն ու հակագոնորեային բուժման արդյունավետությունը։ Սպեցիֆիկ իմունաթերապիան անց է կացվում գոնոկոկային վակցինայով, որի միանվագ դոզաներն աստիճանաբար բարձրացնում են սկսած 200 մլն միկրոբային մարմնիկներից մինչ 1,5-2 մլրդ: Վակցինան ներմուծում են միջմկանային՝ 2-4 օրը մեկ (կախված ռեակցիայից), կուրսին՝ 6-8 սրսկում։ Օրգանիզմի պաշտպանիչ ռեակցիաների ոչ սպեցիֆիկ խթանման համար կիրառում են ինքնարյունաբուժում (աուտոհեմոթերապիա), կաթնաբուժում (լակտոթերապիա՝ կովի հականեխված կաթի միջմկանային ներմուծում), պիրոգենալի կամ այլ պիրոգեն պրեպարատների ներմուծում։

Տեղային բուժում։ Տեղային բուժման մեթոդիկան կախված է միզուկում ու հավելյալ սեռական գեղձերում եղած տեղային փոփոխությունների աստիճանից ու բնույթից, որը որոշվում է հետազոտման տեղագրական եղանակների օգնությամբ։ Թարմ սուր և ենթասուր ընթացք ունեցող միզուկաբորբի ժամանակ տեղային բուժում չի կիրառվում։ Թառամ ընթացող ու խրոնիկական միզուկաբորբի ժամանակ նշանակում են միզուկի լվացումներ կալիումի պերմանգանատի, սնդիկի օքսիցիանատի, արծաթի նիտրատի թույլ լուծույթներով և այլն։ Միզուկի լվացումները ցուցված են նաև խառը ինֆեկցիայի ժամանակ։ Բացի այդ, միզուկի տեղային բուժման համար կիրառում են արծաթի նիտրատի 0,25-1%-անոց լուծույթի կամ պրոտարգոլի 2%֊-անոց լուծույթի ներկաթեցումներ (ինֆիլտրատների, միզուկային ադենիտի առկայության դեպքում), մետաղական ձողերի (բուժերի) անցկացում (փակ միզուկային ադենիտի դեպքում), սերմնաթմբիկի ախտահարման ժամանակ՝ նրա լորձաթաղանթի գրանուլացիաների օծում արծաթի նիտրատի 10-20%-անոց լուծույթով, միզուկի տամպոնումներ և այլն:

Բարդացած գոնորեայի բուժումը։ Էպիդիդիմիտ: Սուր շրջանում անհրաժեշտ է անկողնային ռեժիմ, փոշտի անշարժացոսմ կախակապի օգնությամբ, հակաբիոտիկների սրսկումներ: Ցավերը փոշտում արագորեն վերացվում են սերմնապատի նովոկաինակյին բլոկադայից հետո։ Ինֆիլտրատի ներծծումն արագացնելու համար ցուցված են տաքացնող վազելինային կոմպրեսներ, ջեռակներ, УВЧ, դիաթերմիա, կալիումի յոդիդի իոնոֆորեզ։ Դրան նպաստում են նաև ինքնարյունաբուժումը, կաթնաբուժումը, պիրոգենալի սրսկումները, որոնք պետք է նշանակել մակամորձու ցավերը մեղմանալուց և բորբոքային երևույթները պակասելուց հետո։

Սուր պրոստատիտ և վեզիկուլիտ: Անկողնային ռեժիմ, տաք (մինչ 50 աստիճան) միկրոհոգնաներ՝ օրը 2-3 անգամ, կաթնաբուժում՝ սկսած 3 մլ-ից, 3-օրյա ընդմիջումներով: Երկու հակաբիոտիկների զուգորդված օգտագործում մեծ դոզաներով։ Ուժեղ ցավերի դեպքում՝ դեղամոմեր բելադոննայով ու անեսթեզինով: Սուր միզակապության դեպքում անհրաժեշտ է կաթետերիզացիա: Շագանակագեղձի թարախակույտի առաջացման դեպքում՝ բացում շեքի միջով։ Սուր երևույթների անհետացումից հետո շագանակագեղձի մեջ ինֆիլտրատների ներծծումն արագացնելու նպատակով նշանակում են նրա զգույշ շոյում, այնուհետև թեթև մերսում ու դիաթերմիա։

Խրոնիկական պրոստատիտ ու վեզիկուլիտ։ Ցուցված է ոչ սպեցիֆիկ խթանիչ բուժում (պիրոգենալ և այլն) կամ վակցինոթերապիա՝ հակաբիոտիկների հետագա ներմուծումով։ Տեղային տաք միկրոհոգնաներ, նստած տաք լոգանքներ, հաստաղիքային դիաթերմիա, ցեխաբուժում, ինչպես նաև շագանակագեղձի ու սերմնաբշտերի մերսում: Անհրաժեշտ է ետին միզուկի միաժամանակյա բուժում (լվացումներ, ներկաթեցումներ և այլն)։ Սովորական բուժման նկատմամբ առանձնապես համառ դեպքերում, հաշվի առնելով շագանակագեղձի խրոնիկական բորբոքման բարդ ախտածնությունը, որում մասնակցություն են ունեցել երկրորդային ֆլորան ու մի շարք ոչ ինֆեկցիոն գործոններ, որոշ կլինիկաներում անմիջապես գեղձի հյուսվածքի կամ հարշագանակագեղձային բջջանքի մեջ ներարկում են հակաբիոտիկներ կամ կորտիկոստերոիդային հորմոնների հետ նրանց խառնուրդը։ Ապաքինման չափանիշ է ծառայում շագանակագեղձի հյութի բջջաբանական կազմի կայուն նորմալացումն ու նրա միջից գոնոկոկերի անհետացումը։

Միզուկի գոնորեային ստրիկտուրաները (նեղացումները) բուժում են մեթոդական բուժավորման միջոցով: Ցուցված է նեղացման շրջանում լիղազայի սրսկումն ու ռոնիղազայի Էլեկտրոֆորեզ։ Միզակապման ժամանակ կատարվում է ներքին միզուկակտրվածք։ Գոնորեային հոդաբորբերը, ինչպես ասվել է նախկինում, լավ են բուժվում պենիցիլինի բարձր դոզաներով, և միայն բարձիթող դեպքերում են պահպանվում մնացորդային երևույթներ, որոնք պահանջում են լրացուցիչ բուժում (պարաֆինաօզոկերիտաբուժում, գերձայն, ցեխաբուժում, բուժական ֆիզկուլտուրա և այլն):

 

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին