Մուր վարակիչ հիվանդություն է, որին բնորոշ են վերին շնչական ուղիների կատառալ երևույթները, լորձաթաղանթի բորբոքումը, հիվանդության ցիկլային ընթացքը, ցնցումային հազի նոպաները։ Հիվանդությունն առաջին անգամ նկարագրել է Բայլուն 1578թ՝ անվանելով այն «յուրահատուկ հազ» (Tussis quinta): Հիվանդության ամբողջական նկարագրությունը կատարել է Սիդենհամը (17-րդ դար): Հիվանդությունը XYIII - XIX դարերում տարածված է եղել աշխարհի գրեթե բոլոր մայրցամաքներում։ XX դարի սկզբներին նույնպես արձանագրվում է բարձր հիվանդացություն, սակայն 20-րդ դարի կեսերին, շնորհիվ արդյունավետ պայքարի և կանխարգելիչ միջոցառումների, այս հիվանդության դեմ պայքարում զգալի հաջողություններ են ձեռք բերվում գրեթե ամենուրեք հայտնաբերվում են հիվանդության սպորադիկ դեպքեր։ Հիվանդության հարուցիչները հայտնաբերվել են 1906 թվին Բորդեյի և ժանգուի կողմից և ստացել Bordetella pertussis անունը։

Վարակի աղբյուրը
Հիվանդնդներն են, որոնք հիվանդության 4-6 շաբաթների ընթացքում արտաքին աշխարհ են արտազատում հիվանդության հարուցիչները։ Ախտահարվում է ըմպանի, բրոնխների և բրոնխիոլների լորձաթաղանթը։ Հիվանդության նշանները պայմանավորված են կապույտ հազի ցուպիկից արտազատված թույնով, որն, ախտահարելով նյարդային ռեցեպտորները, առաջացնում է հազ։ Միաժամանակ թույնը ներծծվելով արյան մեջ, առաջացնում է ընդհանուր ինտոքսիկացիա, որի հետևանքով ի հայտ են գալիս սպազմատիկ երևույթներ ինչպես արյան անոթներում (զարկերակային հիպերտենզիա), այնպես էլ փոքրիկ բրոնխներում և բրոնխիոլներում։ Մա խոսում է այն մասին, որ տոքսինը ընտրողական ազդեցություն ունի շնչառական, անոթաշարժիչ կենտրոնների վրա։

Հիվանդության գաղտնի շրջանը 3-15 օր է, միջինը 6-9 օր։ Հիվանդության ընթացքը բաժանվում է 3 շրջանի կատառալ երևույթների, սպազմւստիկ հազի և առողջացման շրջանի։ Կատառալ երևույթների շրջանին բնորոշ է ոչ բարձր ջերմությունը, սուբֆեբրիլ բնույթի չոր հազը, ավելի հաճախ՝ գիշերվա ժամերին, երբեմն հարբուխ։ Այս շրջանը տևում է 4-15 օր։ Համաճարակաբանական տեսակետից այս շրջանը համարվում է ամենից վտանգավորը, որովհեւոև հիվանդները հազի, փռշտալու միջոցով արտաքին ւսշխարհ են արտազատում բավականին միկրոօրգանիզմներ տեղի տալով հիվանդության նորանոր դեպքերի։

Սպազմատիկ հազի շրջանը սկսվում է աստիճանաբար, սկզբում այն կրում է ոչ ինտենսիվ բնույթ (կարճատև նոպաներ, առանց արտահայտված շնչարգելության), հետո այն աստիճանաբար սաստկանում է։ Ձայնալարային անցքի այտուցի պատճառով շնչառությունն ուղեկցվում է սուլոցով, շնչարգելությամբ, դեմքը լինում է սկզբում հիպերէմիկ, ապա ցիանոտիկ (կապույտ հազ), քրտնարտադրությամբ, երբեմն փսխման երևույթներով, աչքերը արյունակալած,դուրս պրծած, պարանոցի երակները լարված, նոպան վերջանում է մածուցիկ խորխարտադրությամբ։ Հազի սպազմատիկ շրջանը տևում է 1-ից 5 շաբաթ։ Հիվանդության առողջացման ժամանակաշրջանում գրեթե վերանում են սպազմատիկ հազի նոպաները, երբեմն լինում են կեղծ նոպաներ, թոքերում լսվում է էնֆիզեմայի երևույթներ։ Այս շրջանը տևում է 1 -3 շաբաթ։

Բակտերեոլոգիական մեթոդով հիվանդության հարուցիչները հայտնաբերելու նպատակով վերին շնչառական ուղիներից վերցվում է նյութ (ըմպանից վիրախծուծի օգնությամբ) ու ցանքս է կատարվում Բորդի– ժանգոյի միջավայրի վրա (կաթնաարյունային կամ կազեինակաթնային միջավայր)։ Կողմնակի բակտերիաների աճը կանխելու նպատակով միջավայրին ավելացվում է պենիցիլին կամ բիցիլին, որից հետո 2-3 օր դրվում է թերմոստատում 37-38°-ի պայմաններում, ապա մանրադիտակային քննության համար կասկածելի գաղութներից վերցվում են նմուշներ (ներկում են ըստ Գրամի)։

Լաբորատոր ախտորոշման համար գոյություն ունի նաև այլ մեթոդ՝ առանց վիրախծուծի, երբ սննդային միջավայրով լցված Պետրիի թասը հազալու ժամանակ մոտեցվում է հիվանդի բերանին 6-8 սմ հեռավորության վրա, 10-20 վարկյան տևողությամբ։ Հետո Պետրիի թասը դրվում է թերմոստատ, ապա շարունակվում է նույնը վերը նկարագրված ձևով։ Գոյություն ունի նաև շճաբանական ախտորաշման մեթոդ։ Կապույտ հազի ժամանակ վարակի աղբյուր են նաև այն հիվանդները, որոնց մոտ հիվանդությունն ընթանում է ոչ տիպիկ երևույթներով։ Ապացուցված է նաև, որ այս հիվանդության ժամանակ գոյություն ունի վարակակրություն, որը նույնպես վտանգավոր է վարակի աղբյուրի իմաստով։

Փոխանցման մեխանիզմը
Հիվանդությունը փոխանցվում է օդակաթիլային ճանապարհով՝ հազալու, փռշտալու ժամանակ։ Վարակի փոխանցումը զանազան իրերից և խաղալիքներից, անկողնային պարագաներից գրեթե համաճարակային նշանակություն չունի, քանի որ հարուցիչներն անկայուն են արտաքին միջավայրի պայմաններում։ Կապույտ հազի նկատմամբ մարդկանց ընկալությունը բավականին բարձր է (80%)։ Աակայն ամենից հաճախ հիվանդանում են 2-ից 5 տարեկան հասակում։ 10-ից բարձր տարիք ունեցողները կապույտ հազով հազվադեպ են հիվանդանում։ Մեծահասակների մոտ կապույտ հազը շատ քիչ է հանդիպում, այն էլ առանց սպազմատիկ հազի նոպաների։ Ի տարբերություն կարմրուկի, կապույտ հազով բավականին բարձր հիվանդացություն է արձանագրվում մինչև մեկ տարեկան երեխաների մոտ։ Կապույտ հազով հիվանդանալուց հետո ձեռք են բերում կայուն անընկալություն, և կրկին անգամ հիվանդանալու դեպքերն հազվադեպ են։ Այս հիվանդության ժամանակ տիպիկ սեզոնայնություն գոյութուն չունի։ Հիվանդության դեպքերի աճ արձանագրվում է ինչպես գարնան, ամռան ամիսներին, այնպես էլ տարվա ցուրտ եղանակներին։ Մինչև զանգվածային կանխազգուշական պատվաստումները կապույտ հազն ուներ որոշակի պարբերականություն, հատկապես փոքր, մեկուսացված բնակավայրի պայմաններում։ Սակայն զանգվածային պատվաստումներից հետո հիվանդությունը կտրուկ նվազեց և դրա հետ միասին վերացավ նաև օրինաչափ դարձած պարբերականությունը։

Պայքարը և կանխարգելումը
Մեծ դժվարություն է ներկայացնում հիվանդության վաղ ախտորոշումը։ Ցավոք, մենք հիվանդներին հիմնականում հայտնաբերում ենք սպազմատիկ հազի շրջանում, բաց թողնելով կատառալ երևույթների շրջանը, որը համաճարակաբանական տեսակետից համարվում է ամենավտանգավորը։ Հիվանդների հոսպիտալացումը կատարվում է համաճարակաբանական և կլինիկական տվյալների առկայության դեպքում։ Հիվանդներին 30 օր մեկուսացնում են, հաշված հիվանդության սկզբից։ Այս հիվանդությամբ չհիվանդացւսծ մինչև 7 տարեկան այն երեխաները, որոնք շփման մեջ են եղել հիվանդի հետ, մեկուսացվում են 14 օրով հաշված շփման օրից։

Հիվանդի սենյակն անհրաժեշտ է հաճախակի օդափոխել։ Անկողնային պարագաները, սպիտակեղենը, խաղալիքները կարելի է ախտահանել 0,5%-անոց քլորամինի լուծույթով։ Հիվանդի խորխն անհրաժեշտ է ախտահանել 1-2%-անոց քլորամինի կամ 10%-անոց լիզոլի լուծույթով։ Կանխազգուշական պատվաստումներ կապույտ հազի ժամանակ կատարվում է Բորդի-ժանգոյի սպանված ցուպիկներից պատրաստված վակցինայի օգնությամբ։ Այս պատվաստանյութն ավելի հաճախ գործադրվում է դիֆթերիայի և փայտացման անատոքսինի հետ համակցված։ Կրկնապատվաստումները նույնպես կատարվում են այնպես, ինչպես դիֆթերիայի ժամանակ։ Հայաստանում Ա.Հարությունյանի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ, երբ պատվաստումների մեջ են ընդգրկվում երեխաների 80-90%-ը, նրանց մեջ հիվանդացության դեպքերը կազմում է 11,6%, մինչդեռ նույն ցուցանիշը չպատվաստվածների մեջ հասնում 35,9%-ի։ 1937թ. էլդերինգը և Կենդրիգը հայտնաբերեցին կապույտ հազի հարուցիչներին շատ նման ցուպիկներ, որոնք մարդկանց մոտ առաջացնում են հարկւսպույտ հազ հիվանդությունը։ Այս հիվանդությունը երեխաների մոտ ընթանում է բավականին թեթև կլինիկական ձևով։ Ավելի երկարատև է հիվանդության գաղտնի շրջանը մինչև 20 օր։ Կատառալ երևույթների շրջանը ավելի կարճ է՝ մոտ 3-5 օր։ Այս շրջանում հիվանդների մոտ նկատվում է հազ, հարբուխ, կոնյուկտիվիտներ, երբեմն սուպֆեբրիլ ջերմություն։ Ջղաձիգ կամ սպազմատիկ հազի շրջանը ավելի մեղմ է ընթանում կամ առհասարակ չի լինում։ Ջղաձիգ հազի շրջանն արձանագրվում է դեպքերի 5-20%-ի մոտ։ Մինչև օրս հարկապույտ հազ հիվանդության դեպքերի որոշ տոկոսն ախտորոշվում է որպես «կապույտ հազ»։

 

 

 

Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am

Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին