Պիելոնեֆրիտը երիկամների ինֆեկցիոն բորբոքային հիվանդություն է առավելապես ԲԱՀ,տուբուլոինտերստիցիալ հյուսվածքի ախտահարմամբ և ոչ հազվադեպ կծիկային ապարատի ներառմամբ: Երբ բացակայում է երիկամային կառուցվածքների և միզաարտադրման համակաևգի այլ օրգանների ներառումը ինֆեկցիոն պրոցեսի մեջ (միզապարկ, շագանակագեղձ, միզուկ), խոսում են միզուղիների ինֆեկցիայի մասին:Սակայն կլինիկորեն,լաբորատոր տվյալներով և գործիքային հետազոտմամբ բավականին դժվար է տարբերել այդ հիվանդությունները: Այդ պատճառով ոչ հազվադեպ դրանք միավորվում են "միզարձակման ուղիների ինֆեկցիա" հասկացողության մեջ: Բացի դրանից,երբեք չի կարելի վստահ լինել,որ միզարձակման ուուղիների ինֆեկցիան չի ներառել երիկամային կառույցները: Գտնում են,որ միզարձակման համակարգում ցանկացած տեղային ինֆեկցիոն պրոցեսի մեյ, այս կամ այն չափով , ներառվում են միզարձակման ուղիների բոլոր կառույցները: Պիելոնեֆրիտը առավել հաճախ հանդիպող երիկամների ոչ սպեցիֆիկ հիվանդություն է բոլոր տարիքային խմբերում:Մեծահասակների շրջանում հիվանդացությունը կազմում է 100 մարդ 100 000 - ից: Պիելոնեֆրիտի նոր դեպքերի հաճախականությունը Ռուսաստանում կազմում է մինչև 1,3 մլն. դեպք տարում`հետագա աճի հակվածությամբ:
Հակաբիոտիկների լայն կիրառում չբերեց պիելոնեֆրիտով հիվանդացության նվազման, ավելին, նշվում է տվյալ հիվանդությունից մահացության աճ:
Երեխաների մոտ պիելոնեֆրիտը զբաղեցնում է երկրորդ տեղը շնչառական օրգանների հիվանդություններից հետո և հանդիսանում է ստացիոնարում բուժվող 4-5% երեխաների հոսպիտալացման պատճառ: Սուր պիելոնեֆրիտը զբաղեցնում է երկրորդ տեղը հղիությունը բարդացնող էքստրագենիտալ հիվանդությունների շրջանում և կազմում է 2-13%:
Հատուկ տեղ է զբաղեցնում ծերունական պիելոնեֆրիտը է հանդիսանալով գերիատրիկ նեֆրոլոգիական կլինիկայի հիմնական խնդիրը: ՊՆ հաճախականությունը մեծանում է կյանքի ամեն հաջորդ տասնյակի հետ: Տարիքի հետ իջնում է ՊՆ միակողմանի ձևերի հաճախականությունը և կյանքի ութերորդ տասնյակի վերջում, հատկապես տղամարդկանց մոտ, միակողմանի պրոցեսները գործնականորեն չեն հանդիպում:
Որպես կանոն, սուր ձևերի ախտորոշումը մեծ դժվարություն չի ներկայացնում:Շատ ավելի դժվար է ախտորոշել խրոնիկ պրոցեսները կամ եթե հիվանդությունը ընթանում է լատենտ: Մեծ դժվարություններ են առաջանում նաև ադեկվատ բուժման հարցում նախորդող ոչ ադեկվատ, անկանոն բուժումների պատճառով: Գործնական առումով կարևոր խնդիր է բակտերուրիայի և պիելոնեֆրիտի հարաբերակցությունը: Պիելոնեֆրիտին սովոչաբար նախորդում կամ ուղեկցում է բակտերուրիան,սակայն այն կարող է բացակաել,երբ առկա է համապատասխան միզածորանի անանցանելիություն կամ երիկամում "выключенный" թարախային օջախ: Բակտերուրիայի առկայությունը դեռ չի նշանակում,որ կա պիելոնեֆրիտ կամ այն կզարգանա և հակառակը, բակտերուրիայի բացակայությունը չի հակասում պիելոնեֆրիտի ախտորոշմանը:
Հիվանդացությունն ունի երեք տարիքային բարձունք,կապված սեռի հետ: Առաջին բարձրունքը զարգանում է աղջիկների մոտ վաղ մանկական հասակում (մինչև 3 տարեկան), ինչը պայմանավորված է կանացի միզասեռական համակարգի անատոմիական կառուցվածքի առանձնահատկություններով`կարճ և լայն միզուկ,միզարձակման խողովակի արտաքին բացվածքի մոտ գտնվելը անալ անցքին,ինչը բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում անմիջական ինֆեկցման համար: Այս ամենի հետ կապված, վաղ տարիքի աղջիկների համար հատուկ նշանակություն ունի ճիշտ հիգիենիկ խնամքը,որը կարող է կանխարգելել պիելոնեֆրիտի զարգացման հիմնական ռիսկի գործոն հանդիսացող բակտերուրիայի առաջացումը: Աղջիկների մոտ վաղ տարիքում սկսվող ՊՆ, որպես կանոն, ընդունում է ընթացքի լատենտ ձև`սրանալով սեռական հասունացման շրջանում, սեռական կյանքի սկզբում, հղիության ժամանակ:
Երկրորդ հանդիպում է կանանց մոտ ակտիվ վերարտադրողական տարիքում (18-30 տարեկան): Երիտասարդ կանանց մոտ հիվանդության հաճախակի պատճառ է հանդիսանում դեֆլորացիան և նրան ուղեկցող միզուկի վնասվածությունը: Կանանց մոտ ՊՆ 60-70% դեպքերում առաջին անգամ ի հայտ է գալիս հղիության ժամանակ, ինչին նպաստում են հորմոնային հավասարակշռության խանգարումները, որոնք հանգեցնում են հիպոտոնիայի ու ԲԱՀ դիսկինեզիայի և միզուղիների վրա մեծացած արգանդի մեխանիկական ազդեցությունը: Երրորդ բարձրունքը համապատասխանում է տարեց և ծերունական տարիքին և բնութագրվում է տղամարդկանց մոտ հիվանդացության հարաճող մեծացմամբ: Դա կապված է շագանակագեղձի ակտիվության իջեցման հետ,նրանում հիպերտրոֆիկ ու քաղցկեղային պրոցեսների հաճախականության մեծացման հետ,որոնք հանգեցնում են ուռոդինամիկայիխանգարման:
ՊՆ զարգացմանը նպաստող գործոններ, որոնք կապ չունեն տարիքի ու սեռր հետ
• ՈՒռոդինամիկայի խանգարումներՌեֆլյուքսներ տարբեր մակարդակներում (միզապարկ-միզածորանային, միզածորան-ավազանային ևայլն), միզապարկի դիսֆունկցիա, նեյրոգեն միզապարկ,, ՇԴ,ռադիկուլիտի ժամանակ, սեղմիչի ֆունկցիոնալ անբավարարություն, միզաքարային հիվանդություն, միզուղիների ուռուցքներ,նեֆրոպտոզ, երիկամների դիստոպիա, երիկամների անատոմիական կառուցվածքի խանգարում(երկատում և այլն.)
• Երիկամաների հեմոդինամիկայի խանգարումներ.Երիկամային զարկերակների աթերոսկլերոտիկ ախտահարում, հիպերտոնիկ և դիաբետիկ անգիոպաթիա:
• Արտաանոթային ինֆեկցիոն օջախներ` ադնեքսիտ և այլ իֆեկցիաներ փոքր կոնքում, խոլեցիստիտ, պնևմոնիա:
• Իմունաանբավարար վիճակներ: ցիտոստատիկներով և պրեդնիզոլոնով բուժում, բջջային և հումորալ իմունիտետի դեֆեկտներ, ոչ սպեցիֆիկ իմուն-անբավարարություններ:
Կարևոր ռիսկի գործոններից մեկը հանդիսանում է անախտանիշ բակտերուրիան, որի մասին խոսում են մեզում պատահաբար հայտնաբերված բակտերիաներից ելնելով, որոնց գաղութների թիվը 1մլ-ում ավելի քան 100.000 է: ՊՆ զարգացումը նրանից ուղիղ համեմատական կախման մեջ է գտնվում: Անախտանիշ բակտերուրիայի ձևափոխումը ՊՆ նկատվում է 20-25% հիվանդների և 30-40% հղիների մոտ:
Պատճառագիտությունն ու ախտածագումը.
ՊՆ զարգացումը միշտ կապվում է ինֆեկցիայի հետ և գլխավոր դեր է խաղում բակտերուրիան, որը կապ ունի աղիքային միկրոֆլորայի հետ (աղիքային ցուպիկ, էնտերոկոկեր): Հազվադեպ հանդիպում են այլ գրամբացասական միկրոօրգանիզմներ, ինչպես նաև ստաֆիլոկոկ, կլեբսիելլա: Վերջիններիս դերը մեծանում է խրոնիկ պրոցեսների, ներհիվանդանոցային ինֆեկցիաների ժամանակ: Մոտավորապես 20% հիվանդների մոտ դիտվում է միկրոբային ասոցիացիաներ, աղիքային ցուպիկ և էնտերոկոկ հաճախակի համակցմամբ: ՀԻվանդության ընթացքում կարող է դիտվել ինֆեկցիոն պրոցեսի հարուցչի փոփոխություն,որի արդյունքում ի հայտ են գալիս միկրոօրգանիզմների պոլիռեզիստենտ ձևեր: ՍԱ հաճաղ դիտվում է անկանոն և առանց հսկողության հակաբիոտիկների ընդունման արդյունքում: Հարկ է նշել, որ միզուղիներում նորմայում գոյություն ունեցող սեփական միկրոֆլորան, ստացիոնար ընդունվելիս, շատ արագ (երկու-երեք օրվա մեջ) փոխարինվում է ներհիվանդանոցային ռեզիստենտ շտամերով: Այդ պատճառով ստացիոնարում զարգացող ինֆեկցիաները առավել ծանր ընթացք են ունենում, քան տան պայմաններում:
15% դեպքերում հարուցիչը չի հաջողվում հայտնաբերել, ինչը կապված է միկրոօրգանիզմների ինքնատիպ, բջջապատից զուրկ L- ձևերի փոխակերպման հետ, որոնց հայտնաբերումը պահանջում է բարդ ախտորոշիչ միջավայրեր և մեթոդներ: L- ձևերի առաջացումը գործնականորեն հնարավոր է բոլոր միկրոօրգանիզմներից և հաճախ կախված է երկարատև ու անկանոն հակաբիոտիկային բուժումից: Բարենպաստ պայմաններում L- ձևերը ռեգեներացնում են բջջապատ և հանգեցնում բորբոքային պրոցեսի բռնկման: Գոյություն ունի երիկամ ինֆեկցիայի նեևթափանցման երկու ուղի. հեմատոգեն(վայրէջ) և ուրինոգեն(վերել) միզուկի միջով միզապարկ ու լուսանցքով կամ միզածորանի պատով:
Ներթափանցման հեմատոգեն ուղին հանդիպում է հազվադեպ և դիտվում է առկա ինֆեկցիայի օջախների ֆոնի վրա (կարիոզ ատամներ, լեղուղիներում, փոքր կոնքում բորբոքման օջախներ և այլն.): Արյան հոսքի հետ միկրոօրգանիզմները ընկնում են ուղեղային շերտի մազանոթային ցանց,որտեղից ներթափանցում են ինտերստիցիա: Նորմալ գործող երիկամներն օժտված են ինֆեկցիաների հանդեպ որոշ ռեզիստենտականությամբ և նրանց լավ արնամատակարարումն ապահովեւմ է միկրոբների արագ էլիմինացիան: Այդ պատճառով ՊՆ զարգացման համաև պարտադիր բաղադրամաս են հանդիսանում հեմոդինամիայի խանգարումները:
Ինֆեկցիաների ներթափանցման ուռինոգեն ուղին հանդիպում է զգալի հաճախ: Մեծահասակ մարդու միզարձակման ուղին,բացառությամբ դիստալ բաժնի,ստերիլ է: Չնայած մեզն ինքնին հանդիսանում է բարենպաստ միջավայր մանրէների աճի համար, միզային տրակտի լորձաթաղանթը շատ կայուն է ինֆեկցիաների հանդեպ: Ինֆեկցիայի ծագումը, սովորաբար, տեղի չի ունենում նորմալ գործող միզային ուղիների պարագայում…դրա համար անհրաժեշտ է ուռոդինամիկայի խանգարում, որը կարող է կապված լինել կամ մեխանիկական սեղմման, կամ միզուղիների դինամիկ գործունեության խանգարման հետ, նրանց հիպեր- կամ հիպո-կինեզիա, դիստոնիա: Կարևոր նշանակություն է տրվում ինֆեկցիայի ծագման գործում տարբեր մակարդակներում`միզապարկ-միզածորանային, միզածորան-ավազանային, առաջացող ռեֆլյուքսների արդյունքում ներավազանային ճնշման բարձրացմանը:
Վերջին տարիների հետազոտությունները հայտնաբերեցին ինֆեկցման վերել ուղու հնարավորությունն առանց նախորդող հետհոսքերի կամ մեխանիկական օբստրուկցիայի:Գրամբացասական մանրէների մեծամասնությունն օժտված է սպիտակուցային ծագման ինքնատիպ թարթիչներով (ֆիմբրիաներ), որոնց միջոցով մանրէներն ամրանում են միզուղիների բջիջներին և կարող են շարժվել մեզի հոսքին հակառակ: Այդ մանրէների պատիճային և էնդոպլազմատիկ հակածինները ճնշում են ֆագոցիտոզը և իջեցնում են միզուղիների հարթ մկանունքի պերիստալտիկ ակտիվությունը,ինչի արդյունքում առաջանում է "միզուղիների ֆիզիոլոգիական օբստրուկցիա":
Բորբոքային պրոցեսի հետագա ձևավորումը մեծ մասամբ կախված է օրգանիզմի իմմուն պատասխանից: Օրգանիզմի թուլացած պաշտպանությունը պայմանավորում է բորբոքման բնույթը և հիվանդության ընթացքի առանձնահատկությունները:
ՊՆ դասակարգումը.
Տարբերում են`սուր, խրոնիկ ՊՆ, առաջնային (ոչ օբստրուկտիվ)և երկրորդային (օբստրուկտիվ)ՊՆ.
Ըստ տարածվածության առանձնացնում են ՝ միակողմանի և երկկողմանի ՊՆ
Սուր ՊՆ.
1. Սերոզ
2. Թարախային (ապոստեմատոզ, երիկամի կարբունկուլ, երիկամի թարախակույտ)
3. Նեկրոտիկ պապիլիտ
Խրոնիկական ՊՆ.
• Ակտիվ բորբոքման ֆազ
• Լատենտ բորբոքման
• Ռեմիսիայի/ախտադադար/
• Երիկամի կնճռոտում կամ պիոնեֆրոզ
Ոչ օբստրուկտիվ ՊՆ,ի տարբերությունօբստրուկտիվի, առաջանում է առանց նախորդող կառուցվածքաֆունկցիոնալ փոփոխությունների երիկամներում և միզուղիներում: Սակայն այս բածանումը հիմանականում պայմանական բնույթ է կրում, քանի որ չկա ՊՆ, որի դեպքում սկզբնապես չտուժի ուռոդինամիկան: Առանց ուռոդինամիկայի կամ հեմոդինամիկայի նախապես խանգարման պիելոնեֆրոտիկ պրոցես չի առաջանում: Այսպես, երբ խոսում ենք ոչ օբստրուկտիվ ՊՆ մասին, հասկանում ենք, որ միզուղիներում օբստրուկտիվ պրոցես չկա, բայց միաժամանակ ենթադրվում է միզահեռացման պրոցեսների դինամիկ խանգարումների առկայություն: Պն-ի զարգացման այս տարբերակը ասոցացվում է հազվադեպ հանդիպող երիկամների ինֆեկցման հեմատոգեն ուղու հետ: Օբստրուկտիվ ՊՆ-ի ժամանակ արձանագրվում է միզուղիների օբստրուկցիա` մեխանիկական կամ դինամիկ (ռեֆլյուկսների տարբեր ձևեր): Օբստրուկտիվ ՊՆ ի ժամանակ ինֆեկցման հիմնական ուղին վերել ուղին է:
Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Doctors.am
Նյութի էլէկտրոնային տարբերակի իրավունքը պատկանում է Doctors.am կայքին
